To jest artykuł skopiowany z serwisu dot. Akademii Rolniczej w Lublinie, być może niektórych zainteresuje. Co prawda jest o pchłach i nie tylko o fipronilu, ale nie widzę powodu by u kleszczy nie mógł zadziałać podobny mechanizm dotyczący uodpornienia. Na początku dla niektórych pewnie same nudy, ale ponieważ artykuł wklejam w całości, [u]niektóre[/u] fragmenty dot. dyskusji zaznaczyłam kolorem. Jest napisane dosyć łopatologicznie, aczkolwiek zgadzam się, że temat nie został tu wyczerpany:
" Aktualności związane z walką z pchłami"
Pascal Prelaud
Paris, France
Inwazja pchla u psów i kotów pchłami jest jedną z pierwszych przyczyn świądu występującego u tych gatunków. To właśnie dlatego znajomość wszystkich sposobów walki z pchłami jest rzeczą konieczną dla osiągnięcia sukcesu w terapii świądu. Aby używanie produktów było uzasadnione i skuteczne, oprócz znajomości produktów, sposobu ich działania, konieczna jest znajomość biologii owada.
Biologia Ctenocephalides felis felis
Cykl życiowy pchły kociej jest znany od niedawna. Przez wiele lat uważano, że biologia Ctenocephalides felis jest identyczna z biologią pchły występującej u gryzoni. Jednak obecnie dowiedziono, że znacznie się one różnią.
Dorosła pchła bytuje na psie lub na kocie przez cały czas, praktycznie go nie opuszczając. Wyskakuje poza niego bardzo rzadko. Na gospodarzu pchły bardzo szybko kończą pobieranie pokarmu i znoszą jaja przez następne 48 godzin. W warunkach optymalnych, przez 50 pierwszych dni, samica może złożyć codziennie od 40 do 50 jaj. Na nieśność nie mają wpływu okresy świetlne. Jednak są one bardzo ważne w przypadku gdy zwierzę-gospodarz odpoczywa.
Przeżywalność i ilość pcheł znajdujących się na gospodarzu zależy w dużym stopniu od jego aktywności w przeprowadzaniu toalety. To tłumaczy fakt, że, zwłaszcza u psów chorych na APZS, jest bardzo trudne a nawet niemożliwe stwierdzenie obecności pcheł. Przeżywalność pcheł poza środowiskiem gospodarza zależy od stopnia ich odżywienia. Jeżeli pchła nie pobierała pokarmu przez 5 dni, nie przeżyje poza żywicielem więcej niż kilka godzin. Jednak pchły, które pobierały pokarm minimum przez 12 godzin mogą przeżyć wiele tygodni w środowisku.
Stadium larwalne jest wolne to znaczy, że rozwija się poza gospodarzem. Wszystkie stadia nie przeżywają 5 dni w temperaturze +5° C. To właśnie tłumaczy sezonowy charakter inwazji w rejonach o zimnej zimie.
Jaja pcheł można odnaleźć przede wszystkim w miejscach odpoczynku zwierzęcia- gospodarza (poduszka, koszyk ...). Wylęganie larw trwa od 1 do 10 dni. Mierzą one pół centymetra, są żółtawe, potem stają się brunatne w miarę odżywiania się wysuszonymi ekstrementami dorosłych pcheł. Mogą również odżywiać się szczątkami organicznymi. Są światłofobne. Przemieszczają się więc w kierunku miejsc o niewielkim dostępie światła, jak najniżej położonych. Znajdowane są u podstawy włosia dywanów, pod meblami, w szparach parkietu. Na zewnątrz mogą przeżyć w miejscach zacienionych, pod liśćmi lub szczątkami roślin, ale nie na nasłonecznionym trawniku. Ich długość życia wynosi około 5–11 dni.
Kokon uformowany przez poczwarki jest lepki i otacza się różnymi szczątkami, które doskonale go ukrywają. Jest to najbardziej trwałe stadium z całego cyklu. W optymalnych warunkach rozwój trwa 9 dni. Jednak jeżeli temperatura i wilgotność są niesprzyjające może trwać nawet ponad 170 dni. Rozpad kokonu następuje bardzo szybko w obecności stymulujących czynników takich jak: emisja dwutlenku węgla, wibracja, zmiana temperatury. Zależy to także od okresu świetlnego.
Po wyjściu z kokonu młode dorosłe pchły szukają gospodarza, kierując się ruchami cieni i wydzielaniem dwutlenku węgla. To właśnie te pchły (świeżo wyklute) znajdujemy najczęściej w środowisku i nazywamy je “pchłami parkietowymi”. Gryzą one wszystkie zwierzęta stające im na drodze, a także człowieka, ale pozostają na stałe tylko na żywicialach predysponowanych: psie, kocie, norce czy lisie. Mogą przeżyć one w środowisku około 10–14 dni. Zwierzęta mogą być także zarażone pchłami pochodzącymi bezpośrednio od innego zwierzęcia wraz z nim żyjącego. Jednak ten sposób zarażenia spełnia mniejszą rolę i dotyczy 10–15% populacji dorosłej pcheł.
W sumie cykl życiowy Ctenocephalides felis felis trwa od 3 do 4 tygodni.
Dzięki znajomości cyklu życiowego pcheł, możemy wprowadzić w życie różne programy leczenia.
1.Ponieważ część cyklu życiowego przebiega poza zwierzęciem, kompletny program zwalczania pcheł powinien obejmować także środowisko w którym ono żyje.
2. W środowisku istnieją “miejsca predysponowane” na które należy zwrócić baczniejszą uwagę tzw. “punkty narażenia”. Są to miejsca, w których zwierzęta śpią i leżą w dzień i w nocy. Tam właśnie skupia się większość jaj. Jednak tylko w szczególnych przypadkach znajdujemy w tych miejscach inne stadia larwalne.
3. Poczwarki są najbardziej trwałym stadium. To właśnie dlatego, jeszcze dwa tygodnie po zwalczaniu pcheł w całym środowisku można odnaleźć, pochodzące z poczwarek, nowe osobniki. Ten okres nazwany “oknem larwalnym” jest różny i może trwać nawet do kilku miesięcy w temperaturze +18°C. Niektóre badania wykazały, że to pojawianie się nowych osobników może wykazywać dwojakiego rodzaju zmienność : 7–10 dni, potem wiele miesięcy później.
[color=green]Nowe molekuły
Insektycydy
Wszystkie insektycydy działają na pchły. Dzisiaj odchodzimy od stosowania związków chloroorganicznych i fosforoorganicznych na rzecz grup związków mniej toksycznych.
Posiadające mniejszą toksyczność od chloroorganicznych i fosforoorganicznych pyretroidy postrzegane są jako środki działające na zasadzie szoku (owady zostają sparaliżowane po zastosowaniu środka) i odstraszania. Cząsteczki te są wrażliwe na utlenianie przez cytochrom P 450. To właśnie dlatego są one często łączone z inhibitorem cytochromu — piperonyl butoxyde. Ten produkt posiada poza tym właściwości roztoczobjcze.
Pirazole, stanowiące część fipronilu, są isektycydami działającymi poprzez blokowanie kanałów chlorowych systemu GABA. Toksyczność dla ssaków jest więc teoretycznie bardzo mała. Mają działanie owadobójcze i roztoczobójcze. Fipronil jest odporny na działanie wody i światła. W przeciwieństwie do permetryny, fipronil nie ma dużego działania odstraszajacego ani knock-down ani anty-feeding. [/color]Nitroguanidyny, których głównym reprezentantem jest imidakloprid, działają na receptory nikotynowe postsynaptyczne acetylocholiny. Należą one wraz z pyrazolami do nowej rodziny mało toksycznych insektycydów. Działa one na jaja i na larwy lecz nie mają działania roztoczobójczego. Tak jak fipronil nie ma znacznego działania odstraszającego ani knock- down ani anti- feeding. Imidakloprid jest stabilny w wodzie.
Regulatory wzrostu
Regulatory wzrostu owadów lub inaczej IGR “Insect Growth Regulator” mają działanie skierowane przeciwko owadom (niekiedy roztoczom) i w konsekwencji są o wiele mniej toksyczne od insektycydów. Nie zabijają one bezpośrednio owadów ale blokują ich cykl rozwojowy.
IGR pierwszej generacji są analogami hormonu młodzieńczego (methoprene, fenoxycarb, pyriproxifen). Stosowane w czasie trwania drugiej połowy cyklu larwalnego zapobiegają przemianie larwy w poczwarkę. Stosowane bezpośrednio na jaja blokują rozwój larwy.
IGR drugiej generacji takie jak lufenuron lub flufenoxuron są inhibitorami syntezy chityny. Ta inhibicja zapobiega rozwojowi larw we wszystkich stadiach. W czasie przepoczwarzania się, owad nie produkuje chityny i umiera.
IGR są stosowane bezpośrednio w środowisku (rozpylacze, spraye), lub na zwierzę (spraye, obroże, pipetki), lub są podawane per os lub w iniekcji (lufenuron ).
Nowe formy galenowe
Spots-on - efekcie powierzchniowym
Insektycydy (permetryna, imidakloprid lub fipronil) po rozpyleniu tworzą na powierzchni film hydrolipidowy. Dużą korzyścią jest łatwość zastosowania i przez to lepszy rozprzestrzenienie produktu w porównaniu do sprayów, szczególnie u zwierząt o długiej okrywie włosowej. I przeciwnie ich naniesienie jest krótsze niż w przypadku pump- sprayów, ponieważ produkt nie musi być nanoszony na sierść, bowiem jego rozprzestrzenianie odbywa się filmie lipidowym skóry. Musi być on jednak trwałym na skórze, trzeba zatem odczekać dwa dni po myciu w szamponie oraz unikać stosowania w przypadkach kłopotów z keratynizacją.
Line- on - o działaniu na powierzchni
Jest to wariant liniowy spot-on. Rozprzestrzenianie się preparatu ma od razu duży zasięg.
Pianki
Permetryna pod postacią pianki jest dostępna dla kotów. Pozwala to na łatwe stosowanie produktu, bez oszałamiania zwierzęcia i z zawsze dostrzegalnym efektem bójczym (knock-down). Produkt działa około 2 tygodni.
Środki iniekcyjne
W niedługim czasie będzie dostępny lufenuron w formie iniekcji dla kotów. Działanie jest bardzo długie: 6 miesięcy.
Przybliżenie sposobów racjonalnej kontroli inwazji pchlej
Nie istnieje żadna ogólna zasada. W każdym przypadku należy indywidualnie dobrać sposób postępowania, właściwy produkt i wziąć pod uwagę koszt operacji.
Leczenie chorych na APZS psów.
O ile nie jest konieczne leczenie miejscowe, wybieramy spray lub spot-on o działaniu powierzchownym, zawierający pyretroidy, pyrazole lub nitroguanidyny. Wybór odpowiedniego rodzaju środka zależy od rodzaju okrywy włosowej.
Jeżeli koszty pudrów i pipet uniemożliwia nam ich zastosowanie, należy polecić terapię tańszą na przykład w postaci lotionów. Niekiedy działanie lotionów zawierających związki fosforoorganiczne jest zbyt krótkotrwałe, co zmusza nas do zastosowania cotygodniowych kąpieli, które jak wiadomo są mało praktyczne i potencjalnie mogą być toksyczne.
W przypadku poważnych zaburzeń keratynizacji lub głębokich ropnych zapaleń skóry, konieczne jest zastosowanie szamponów o działaniu keratomodulacujnym i antyseptycznym. W takim przypadku właściwe leczenie przeciwpchle zwierzęcia może być opóźnione o 1–2 tygodnie.
Leczenie chorych na APZS kotów
U tego gatunku preferowane są insektycydy mniej toksyczne: fipronil i imidakloprid. Preparaty te dostępne w formie pipety są łatwe i wygodne w zastosowaniu.
Leczenie zwierząt nie cierpiących na APZS
Nie ma złotego środka tak samo jak w przypadku psów chorych na APZS. To leczenie wymaga dużej regularności i jest ważne żeby było bardzo wygodne w stosowaniu. U kotów preferowane są obroże a u psów “spot-on”
Eliminacja pcheł w środowisku
Jeżeli ilość zwierząt jest niewielka możliwe jest leczenie APZS bez eliminacji pcheł w środowisku. Zastosowanie IGR lub konwencjonalnych środków do stosowania w środowisku pozwala na znaczące zmniejszenie nawrotów choroby i prowadzi do łatwej definitywnej eliminacji.
Celem uzdrowienia otoczenia jest eliminacja dorosłych pcheł, a szczególnie młodych dorosłych dopiero wyklutych i blokowanie cyklu rozwojowego.
Uwarunkowania wstępne
Prowadzenie eliminacji pcheł w otoczeniu nie jest proste i musi być bardzo dobrze rozumiane przez tego, kto będzie to robił — to znaczy właściciela zwierzęcia. Należy mu wytłumaczyć cykl biologiczny pchły i sposób i cel działania stosowanych środków. W tym celu przydatne mogą się okazać liczne broszurki proponowane nam przez firmy produkujące dane środki.
Przed rozpoczęciem właściwego leczenia, właściciel musi ustalić jakie są miejsca najczęściej uczęszczane przez zwierzę (samochód, miejsce pracy, piwnica, strych, buda itd.) i w szczególności miejsca odpoczynku (te miejsca będą szczególnie potraktowane) wszystkich zwierząt.
Zwalczanie w środowisku wewnętrznym
Środki mechaniczne
Stosowanie środków mechanicznych może znacznie zwiększyć skuteczność środków chemicznych. Częste odkurzanie pozwala na eliminację od 15 do 20% larw i od 32 do 59% jaj. Musi ono dotyczyć nie tylko podłogi ale zarówno poduszek, foteli, koszyków, samochodu i innych miejsc uczęszczanych przez zwierzę. Zaaspirowane jaja i larwy znajdują się dalej w worku od odkurzacza dlatego należy pamiętać o włożeniu tam kawałka obroży insektobójczej w celu pozbycia się nowych pcheł które się tam rozwiną. Taka praktyka może być jednak potencjalnie niebezpieczna, gdyż ogrzanie powietrza w worku odkurzacza może być przyczyną znacznego przedostawania się insektycydu do powietrza. Preferowane jest więc wyrzucenie takiego worka. Wreszcie posłania zwierząt muszą być prane co tydzień, tak jak wszystkie miejsca na których zwierzęta się kładą (dywany, koszyki, koce). Wszystkie te działania muszą być poparte zastosowaniem regulatorów wzrostu i insektycydów.
Środki chemiczne
Permetryna, cyflutryna, chlorpiryfos i chlorpiryfos mikroinkapsułowany mają bardzo dobre działanie bójcze na formy dorosłe. Regularne stosowanie (co 2–4 tygodnie) pyretroidów synergizowanych może być także ważne w zwalczaniu dorosłej populacji pcheł, szczególnie w stosowaniu w miejscach predysponowanych.
Połączenia z IGR są interesujące. Są one szeroko używane w rozpylaczach i sprayach.
Produkty te powinny być stosowane według zaleceń ich producentów. Czasami jednak nie należy się wahać i jeżeli pchły dorosłe pojawiają się ponownie można zastosować insektycydy częściej na “miejsca narażenia”. Postać produktu jest bardzo ważna. Rozpylacze są bardzo praktyczne, ale nie są lepsze od sprayi szczególnie w miejscach trudno dostępnych na przykład pod meblami.
Zwalczanie w środowisku zewnętrznym
Rozwój pcheł na zewnątrz jest praktycznie niemożliwy pod naszą szerokością geograficzną. Potrzebny do tego jest specjalny mikroklimat. Pchły nie są w stanie przetrwać zimy. By móc się rozwijać na zewnątrz larwa pchły musi odnaleźć miejsce zacienione, wilgotne i ze szczątkami organicznymi. Przykładem takiego miejsca może być krzak, w cieniu którego zwierzę zwykłe jest odpoczywać. Jest więc konieczne traktowanie całego ogrodu. Nie trzeba brać pod uwagę miejsc nasłonecznionych. W praktyce należy wyeliminować szczątki roślinne i wysuszyć niszę ekologiczną larw. Robi się to przez strzyżenie i sprzątanie całego ogrodu. Chlorpyrifos, choprpyrifos mikroinkapsułowany jest insektycydem bardzo skutecznym do stosowania w ogrodach. Są one trwałe i odporne na działanie światła. Innymi produktami używanymi wspólnie są malation, diazinon, metylkarbamat i fenvalerat.
Główne przyczyny niepowodzeń
Jest bardzo frustrujące dla właściciela i dla lekarza weterynarii zaangażowanie się w trudną terapię i stwierdzenie dalszej obecności pcheł czy dalszego drapania się psa przez wiele tygodni. W takim przypadku trzeba jeszcze raz powtórzyć i przeanalizować nasze postępowanie.
Niepowodzenia fałszywe
Istnienie innej przyczyny świądu
Nie jest rzadkością, że u zwierząt cierpiących na APZS istnieją inne przyczyny świądu: alergia na aeroalergeny lub ropne zapalenie skóry. W konsekwencji wyeliminowanie pcheł w takim przypadku nie wystarczy. Trzeba więc zastosować leczenie ogólne w przypadku powikłań zakaźnych i zaburzeń keratynizacji.
Zbyt wczesne oczekiwanie poprawy
Jeżeli świąd utrzymuje się przez 2–3 tygodnie od rozpoczęcia stosowania insektycydów jest to jak najbardziej normalne. Może to być postrzegane przez właściciela zwierzęcia jako błąd terapeutyczny lub diagnostyczny. Musi więc on być wcześniej uprzedzony o czasie jaki musi upłynąć przed całkowitym ustąpieniem objawów (1–2 miesiące ).
[color=green]Odporność pcheł na działanie insektycydów
Cykl życiowy pchły jest krótki i jest powodem tworzenia się oporności na działanie insektycydów. Szczepy pcheł odpornych na działanie związków choroorganicznych, fosforoorganicznych, karbamatów i pyretriodów (permetryny) i na większość IGR zostały wyizolowane w Stanach Zjednoczonych. Przyczyny tego są nieznane, tak samo jak trudne jest poznanie roli zjawiska odporności, w ocenie niepowodzeń terapeutycznych. Nawet jeśli działalność przeciwpasożytnicza jest prowadzona od niedawna w Europie, jest jednak możliwe pojawienie się takiego samego zjawiska i u nas.
W celu zmniejszenia ryzyka pojawienia się oporności, należy stosować się do kilku prostych reguł: unikać zbyt niskich dawek i częściowego leczenia, używać do eliminacji w środowisku produktów o innym sposobie działania niż do leczenia zwierzęcia, na przykład: nitroguanidyna lub pyrazol na psa i pyretriody w środowisku. Można też corocznie zmieniać rodzinę stosowanych insektycydów.
Brak nadzorowania przepisanego leczenia.[/color]
[color=green]Jest to od dawna najczęstsza przyczyna niepowodzeń. Powodem jest najczęściej zbyt niska dawka, stosowanych na zasadzie oprysku, produktów. Jeżeli nie poświęcimy wystarczającej ilości czasu by wytłumaczyć właścicielowi ile razy należy nacisnąć pompkę i ile rozpyleń wykonać, nie będzie on czytał instrukcji stosowania i spryska zwierzę tyle razy ile sam uzna za stosowne tylko tak by mniej więcej pokryć całą sierść. Prawdopodobieństwo że tak jest w istocie wynosi 4 do 10. Pierwszą tego konsekwencją jest niepowodzenie lecznicze, drugim natomiast zniszczenie motywacji we właścicielu zwierzęcia, który myśli, że dobrze zaaplikował produkt (tj. rozprowadził go na całej sierści). Inne produkty także mogą być niewłaściwie stosowane: lufenuron podawany nie w czasie posiłku, proszek nakładany zbyt powierzchownie, brak wstrząśnięcia przed zastosowaniem oprysku, zawartość pipety wyciśnięta na sierść. Koszt leczenia może być również przyczyną niepodważalną braku widocznej poprawy. Produkt w postaci trzech pipet do zastosowania każdego miesiąca może skłonić właściciela do zaprzestania leczenia po upływie trzech miesięcy.[/color]
Błędy taktyczne w czasie stosowania programu
Najczęstszym i najpoważniejszym błędem jest brak leczenia wszystkich zwierząt żyjących pod jednym dachem, jak również niecałkowita eliminacja pcheł w otoczeniu.
Złe określenie miejsc odpoczynku zwierząt jest również jedną z przyczyn niepowodzeń jak też znaczenie konieczności interweniowania w tych miejscach, przed rozpoczęciem traktowania środowiska.
Sprawą często podnoszoną dzisiaj, jest powszechne stosowanie produktów w pipetach o efekcie powierzchniowym a działaniem szamponów. W celu zapewnienia jak najlepszego rozprzestrzenienia się i pozostawania substancji czynnej, należy stosować ten rodzaj postępowania gdy naturalny film hydrolipidowy pozostaje nienaruszony. Jest więc koniecznym poczekanie około dwóch dni po myciu psa, a nie stosowanie produktu bezpośrednio po wysuszeniu zwierzęcia.
Koszt leczenia insektycydami jest czasami taki jak ten gdy próbujemy używać tylko jednego produktu z mniejszą skutecznością. Również w warunkach łatwo przeprowadzanej kontroli, może to być niewystarczające. Używanie samego lufenuronu nie zawsze jest wystarczające u zwierząt żyjących w środowisku otwartym
“Okno poczwarek”
Nawet jeżeli traktujemy środowisko w sposób właściwy, częste jest po 15 dniach pojawianie się nowych pcheł dorosłych, które gryzą właściciela i psa. Te pchły pochodzą z poczwarek obecnych w chwili pierwszego zastosowania środków w środowisku. To stadium jest odporne na wszystkie sposoby zwalczania, i właśnie dlatego polecane jest ponowne, po 15 dniach od pierwszego zastosowania, użycie środków roztoczobójczych w miejscach gdzie poczwarki znajdują się w dużych ilościach; to znaczy w miejscach odpoczynku zwierzęcia: koszyku, legowisku, fotelu, samochodzie itd...
Powodzenie leczenia zależy od organizacji planu walki i jego utrzymania w czasie.
Tłumaczenie z jęz. francuskiego: Dorota Pomorska
